Walter Benjamin, Pasajlar: Sanat Yapıtı 4

 IV

Sanat yapıtının biriciklik niteliği ile, geleneğin bağlamı içersinde yerleşikliği arasında özdeşlik bulunmaktadır. Bu gele­nek ise alabildiğine canlı, olağanüstü değişken bir şeydir. Örne­ğin antik bir Venüs heykelinin Yunanlıların bakış açısından yer aldığı bağlam ile ortaçağ din adamlarının bakış açısından bulun­duğu bağlam arasında fark vardı; birinciler bu heykeli bir kült konusu yaparlarken, ikincilere göre aynı heykel ilençli bir put­tu. Ama gerek Yunanlıların, gerekse ortaçağ din adamlarının karşılaştıkları nitelik, aynı nitelikti, başka deyişle yapıtın biricikliği, yani özel atmosferiydi.


Sanat yapıtının geleneğin bağla­mına en eski yerleşme ortamı, kült ortamıdır. Bilindiği gibi, en eski sanat yapıtları önce büyüsel, sonra da dinsel nitelikli kutsal törenlerin hizmetinde kullanılmak üzere oluşturulmuştur. Bura­da belirleyici olan nokta, sanat yapıtının özel bir atmosfer taşı­yan varoluşu ile törensel işlevi arasındaki bağıntının hiçbir za­man bütünüyle kopmamasıdır. ⁷  Başka deyişle, “hakiki” sanat yapıtının biriciklik değeri, temelini, özgün ve ilk kullanım değe­rine de kaynaklık etmiş olan kutsal törende bulur. Sözü edilen temel, ne denli dolaylı olursa olsun, güzel’e hizmet edişin en dünyevi biçimlerinde bile dinden bağımsız bir tören niteliğiyle belirgindir.⁸ Rönesansla birlikte belirginleşen ve üç yüz yıl bo­yunca geçerliliğini koruyan bu güzellik kültü, söz konusu süre­nin ardından uğradığı ilk ağır sarsıntı sırasında da temellerini açıkça sergilemiştir. Gerçek bir devrim niteliğindeki ilk yeniden-üretim aracı olan fotoğrafın (sosyalizmin başlangıcıyla eşza­manlı olarak) ortaya çıkmasıyla birlikte sanat, aradan bir yüz yıl daha geçtikten sonra artık varlığı tartışmasız olacak bunalımın yaklaştığını duyumsadığında, sanata özgü bir tanrıbilim diye ta­nımlanabilecek “sanat sanat içindir” öğretisiyle tepki göstermiş­tir. Daha sonra bu öğretiden, bir tür “arı” sanat düşüncesinin ör­tüsüne sarılmış olarak, neredeyse olumsuz diyebileceğimiz bir tanrıbilim kaynaklanmıştır; bu öğreti yalnızca her türlü toplum­sal işlevi değil, ama her türlü belirlemeyi de nesnel bir suçlama ile reddeder. (Yazın alanında bu noktaya ilk varan, Mallarme ol­muştur.)

Bu bağlamlara hakkını vermek, teknik yoldan yeniden-üretilebildiği çağda sanat yapıtım konu alan bir gözlem için zorun­ludur. Çünkü bu bağlamlar, bu noktada yön verici nitelik taşı­yan saptamayı hazırlamaktadır.  Sanat yapıtının teknik yoldan yeniden-üretilebilirliği, dünya tarihinde ilk kez yapıtı kutsal tö­renlerin asalağı olmaktan özgür kılmaktadır. Yeniden-üretilcn sanat yapıtı, gittikçe artan ölçüde, yeniden-üretilebilirliği, he­defleyen bir sanat yapıtının yeniden-üretim’i olmaktadır.⁹ Ör­neğin bir fotoğrafın negatifinden çok sayıda baskı yapılabilmek­tedir; hangisinin özgün baskı olduğu sorusu bir anlam taşıma maktadır. Gelgelelim sanatsal üretimde hakikilik ölçütünün if­lasıyla birlikte, sanatın toplumsal işlevi de bir bütün olarak kök­lü bir değişim geçirmiştir. Sanatın kutsal törenden temellenme­sinin yerini bir başka uygulama, yani sanatın politika temeline oturtulması almıştır.

Devam edecek…

Kaynak:  PASAJLAR, Walter Benjamin, Yapı Kredi Yayınları, 2004